Un silandeiro traballo de reconstrución cívica e familiar no exilio

Placencia de las Armas (Guipúzcoa), 1900 – Cidade de México, 1979

A vida de Margarita Bilbatúa Zubeldia cobra unha especial significación persoal e familiar co levantamento militar de 1936. Os catro irmáns Bilbatúa Zubeldia, de recoñecida militancia socialista, sufriron en carnes propias o seu compromiso cívico e político. Fusilaron os tres varóns, xunto con outros destacados militantes socialistas, coma os alcaldes de Vigo e Lavadores, o 27 de agosto de 1936 no cemiterio de Pereiró.

Margarita e a súa nai viviron un tempo fuxidas. Despois, tras múltiples penalidades e pasar polos campos de concentración franceses, nai e filla exiliáronse en México, país ao que arribaron o 26 de xuño de 1939, por Nuevo Laredo (Tamaulipas). Na ficha de entrada no país sinálase como profesión de Margarita: “costureo, modista, xastre”.

Sabemos tamén, por información do seu sobriño, o destacado documentalista Demetrio Bilbatúa, que Margarita “aprendeu a facer traxes de xastre de alta costura. Grazas a iso alugaron un pequeno cuarto en París”, o que lles permitiu sobrevivir un breve tempo en moi duras condicións.

Este oficio, que desenvolveu amplamente en México, permitiulle facerse cargo das necesidades da familia que quedara en Galicia.

En Vigo quedaron a viúva e os fillos de curta idade do seu irmán Demetrio, afamado fotógrafo vigués. Margarita conseguiu que os tres saísen de Vigo, no Magallanes, e arribasen a México en 1945. Os nenos Ángel e Demetrio desenvolveron en México unha moi importante carreira na industria audiovisual, pola que obtiveron importantes premios.

Conta, desde México, o sobriño Demetrio Bilbatúa Rodríguez no seu libro Galicia-México: imaxe máxica, hai pouco publicado pola Editorial Galaxia, que a súa tía Margarita “escribiu unha e mil veces que tiñamos que saír de España, fixo os trámites, pediu os permisos; sentía que en nós estaban contidos os ideais dos seus tres irmáns mortos, a súa esperanza… a certeza de que o franquismo non ía poder derrotar ese futuro”.

Rememora tamén o sobriño Demetrio que en México conseguiu por Margarita unha bolsa de estudos no Colexio Madrid, que abrira a Xunta de Auxilio aos Republicanos Españoles (JARE, polas súas siglas en castelán) en 1941 para preescolar e primaria. Despois pasou a estudar noutra institución emblemática do ensino republicano, como foi o Instituto Luis Vives, que moi cedo fora fundado polo Servizo de Evacuación de Refuxiados Españoles (SERE, polas súas siglas en castelán) en agosto de 1939.

O Concello de Vigo dispuxo en 2009 poñerlle o nome de Margarita Bilbatúa Zubeldia a unha rúa da cidade.