As anteriores edicións da exposición Pontevedra e América. Unha mirada en feminino da paso a esta terceira mostra da mesma na que se ofrece un abano máis amplo da representación das mulleres que protagonizan esta mostra.
Como nexo de unión coas mulleres da emigración presentadas nas edicións de 2021 e de 2022, aquelas que por razóns fundamentalmente económicas (sen esquecer por iso mesmo ás exiliadas) víronse forzadas, xa fora en solitario ou en familia, ao abandono da terra de orixe, ábrese esta mostra de 2023 coa “páxina” das devanceiras. Unha páxina que antecede á mostra da pluralidade de vivencias enmarcadas en vellos e novos procesos de mobilidade.
Non vai ser o espazo destinado ás devanceiras o único no que se recorra, e se queira salientar, o valor das testemuñas literarias á hora de apuntar o papel das mulleres nas migracións que máis fonda pegada deixaron na sociedade galega. Desta vez, tres mulleres nacidas en Pontevedra relatan elas mesmas os costes persoais e emocionais que significa para nenas e rapazas o transplante a outro país, afastado e descoñecido, situado na outra beira do Atlántico e apenas percibido a través da correspondencia ou dos relatos en vivo de parentes e da veciñanza asentada antes alén mar e retornada ao país. Milagros Díaz Martínez, Susana Maceira Quinteiro e Celia Otero son as tres mulleres retratadas aquí que teñen unha importante produción literaria que reproduce en primeira persoa a vivencia da viaxe a Arxentina sendo aínda nenas e os camiños emprendidos no país de acollida.
A obra das anteriores significa un paso máis na chamada “literatura de emigración” na medida en que se enmarcan no auxe da escritura do eu. Son obras escritas na madurez, na Arxentina dun avanzado século XXI, por mulleres que acadaron co seu esforzo unha profesión liberal, como docentes ou psicólogas, e que se achegan á problemática migratoria de cincuenta anos antes. En palabras da investigadora arxentina Mariela Sánchez (da Universidad Nacional de La Plata), reflicten unha representación de experiencias, estigmatizacións e silencios de mulleres que plasmaron nunha modalidade literaria a problemática migratoria coa atención maioritaria posta no que se arrastra da orixe e o que se interpón no destino –non elixido- das protagonistas.
Aínda con certas similitudes, distinto é o caso de Carmen Cornes pois a súa traxectoria vital chéganos principalmente a través das vivencias transmitidas de viva voz a Beatriz López na década dos anos noventa do pasado século.
Ao igual que as anteriores tamén María del Carmen Araujo Baliñas e Marité Puga amósansenos como fillas xenuinas da emigración en Arxentina; como tamén o son en Brasil Rosario Suárez Albán e Lita Piñeiro ou en México Marisa Pazos aínda que se achega máis ao modelo de “retornada”. Tamén podería ser o caso de Sandra Taboada, de familia que se traslada a México contando cun certo patrimonio familiar e experiencia empresarial e que, conseguidos os seus obxectivos, en apenas dez anos regresa a terras de Pontevedra e non por iso abandonando os negocios en México.
A maior escala, o caso de Marián Mouriño pode ser un acaído exemplo da “circularidade” que caracteriza os negocios e a xerencia dos mesmos entre Galicia e México. Destaca pola súa singularidade o caso de Carmen Álvarez Basso que como funcionaria das NN.UU desenvolverá a súa actividade profesional en Centro América e nos EE.UU polo seu traballo no Banco Interamericano de Desarrollo (BID). Máis alá do seu traballo en organismos internacionais, razóns familiares reforzarán a súa relación co espazo americano e de maneira especial con El Salvador. A súa figura acércase ao modelo de “expatriada” xa que foron razóns de traballo profesional as que inicialmente motivaran o seu desprazamento.
Quixemos tamén nesta terceira edición, que consideramos continuidade das dúas anteriores, dar prioridade, na presentación de cada unha das mulleres desta mostra, a evocar antes que informar ou describir os costes que entraña toda mobilidade persoal ou familiar, xa sexa motivada por razóns laborais ou políticas. Buscábase propiciar evocacións que non só emocionen, que permitan antes que nada pensar, ver, sentir… para así ser quen de completarmos unha historia que compete a mulleres e a homes. Non buscamos para esta terceira edición as historias de mulleres célebres, máis alá da riqueza que a evocación de toda vida humana significa de seu, porque buscabamos traxectorias de mulleres, sempre singulares, que nos achegaran ao universo,que nutre a historia amplísima da mobilidade humana.
Co subtítulo “Das devanceiras da emigración á pluralidade de manifestacións da mobilidade feminina na actualidade”, quixemos ir dando entrada (que se materializará na edición correspondente a 2024) a estas novas relacións que se están a establecer entre as terras pontevedresas e as do continente americano. Así cómpre anotar o peso crecente das mulleres retornadas, que nun bo número de casos non viviran anteriormente en Galicia, das inmigrantes que buscan asentarse por un tempo ou de maneira definitiva neste país, e tamén daquelas que por razóns de estudo e especialización ou por traballo, xeralmente por conta allea, conforman o grupo, que se vai agrandando, de mulleres expatriadas.
Equipo de traballo
María Xosé Rodríguez Galdo
María Cadaval Sampedro
Antón Dopico Rodríguez
Deseño e programación web
Vanesa Ojea Barrio